Πανδημίας το ανάγνωσμα

Σήμερα φιλοξενώ ένα άρθρο από το φέισμπουκ ενός αγαπημένου μου προσώπου. Κατά καιρούς έχω φιλοξενήσει και άλλα -πάντοτε ενδιαφέροντα και καλογραμμένα- κείμενά του. Θεωρώ την πανδημία σαν ένα μεγάλο κοτρόνι, που έπεσε στη λίμνη  της ζωή μας, όπου η συλλογική και η ατομική ανάγκη μας επιτάσσει η πορεία προς το μέλλον, προς κάτι καλύτερο, να είναι πάντα γραμμική. Πέφτοντας λοιπόν το κοτρόνι της πανδημίας στη λίμνη μας, δημιούργησε τους αναρίθμητους επάλληλους ομόκεντρους κύκλους των επιπτώσεών της. Επιπτώσεις πολύ συγκεκριμένες και επώδυνες, όπως η υποαπασχόληση, η ανεργία, η φτώχεια, η ασυδοσία στο εργασιακό περιβάλλον και η υποβάθμιση προστατευτικών μηχανισμών στον χώρο της εργασίας, μαζί με άλλα μικρότερα και μεγαλύτερα προβλήματα, που μας ταλανίζουν τώρα και θα συνεχίσουν να το κάνουν και μετά την πανδημία. 

Όλοι περιμένουμε το εμβόλιο σαν το μαγικό ραβδί που θα μας επιστρέψει στην κανονικότητα. Σε ποια κανονικότητα όμως; Εδώ οι γνώμες ποικίλλουν. Δεν τρέφω ιδιαίτερη αισιοδοξία για την επερχόμενη κανονικότητα, δεν πιστεύω ότι -έχοντας την εμπειρία της τρέχουσας επιδημίας- θα υπάρξουν αναβαθμίσεις στα δίκτυα ιατροφαρμακευτικής ή νοσοκομειακής περίθαλψης, στα μέσα μεταφοράς, στην εκπαίδευση και σε πολλούς άλλους τομείς, που όντως καλυτερεύουν τη ζωή των πολιτών. Χρειάζονται πολιτικές ηγεσίες που θα κυβερνήσουν με ανθρωποκεντρικό όραμα, αλλά τέτοιες κυβερνήσεις είναι είδος εν ανεπαρκεία.

Παραθέτω αυτούσιο το κείμενο που προανέφερα: 

Εξι μήνες πριν, μονοψήφιος αριθμός θυμάτων και υποπολλαπλάσια κρούσματα προκαλούσαν υστερία σε αρκετούς πολίτες και λυγμούς στον επικεφαλής της εθνικής, υγειονομικής επιτροπής. Σήμερα, παρά την αύξηση των απωλειών και τις συνήθεις, δημοσιογραφικές «οβίδες», η πορεία της ψυχοπαθολογικής μεγέθυνσης του φαινομένου βαίνει φθίνουσα, αντιστρόφως ανάλογα με τις εξελίξεις. Αναμενόμενο, αφού ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος έτσι, και επιπλέον «εκπαιδεύεται» συστηματικά να παρακολουθεί εκατομμύρια θανάτους γύρω του, χωρίς να πτοείται.

Αυτή η ενστικτώδης προσαρμογή στην εκάστοτε συνθήκη επιβίωσης και η εξοικείωση δεν σημαίνουν φυσικά ότι ο φόβος μπορεί να εξαλειφθεί στον πυρήνα του. Το άγχος του θανάτου δεν ξεριζώνεται απ’ την ανθρώπινη ψυχή. Η ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση ότι η παροδικότητα είναι δεδομένη, τρέφει χωρίς ημερομηνία λήξης αυτόν τον μύχιο, παραλυτικό φόβο, που ελίσσεται μεταμφιεσμένος. Είναι το πικρό αντίτιμο της συνειδητοποίησης ότι υπάρχουμε.

Κανένα άλλο ον δεν έχει την αγαθή, και μαζί τραγική, τύχη να κατέχει την τρομερή τούτη γνώση. Αγαθή, γιατί, σε ψυχές ώριμες και στιβαρά δομημένες, λειτουργεί σαν μηχανισμός αφύπνισης, με στόχο την απόλαυση του δώρου της ζωής, αδιαφορώντας για τα ασήμαντα και τους ασήμαντους. Τραγική, γιατί η σκέψη, πως κάποια στιγμή (όχι μακρινή) όλα θα τελειώσουν, ανεπαίσθητα υποθάλπει εμμονές, αρνητισμό, παθητικότητα και απαισιοδοξία.

Από κει και πέρα, εκείνο το οποίο φαίνεται ότι θα κάνει την τωρινή πανδημία να ξεχωρίσει μελλοντικά στις δέλτους της επιδημιολογίας, είναι ότι, εξ απόψεως απωλειών, συγκρινόμενη με προηγούμενες, θα αποδειχθεί ισχνότερη, ενώ την ίδια στιγμή οι επιπτώσεις της στην κοινωνία και την οικονομία, με τον τρόπο που ήταν δομημένες, θα καταγραφούν ως δυσανάλογα καταστρεπτικές.

Πολλοί θα ισχυριστούν, όχι κατ’ ανάγκην εσφαλμένα, ότι χρειάζεται υπομονή, αφού όσα βιώνουμε το τελευταίο διάστημα είναι «προσωρινά». Αλλά η προσωρινότητα σε τέτοιες περιπτώσεις είναι ένα συζητήσιμο μέγεθος. Ιδίως από τη στιγμή που το ενδοκυτταρικό παράσιτο της Γουχάν δεν ήρθε για να φύγει. Και η διαχεόμενη ακρίβεια των πληροφοριών για τελεσφόρα εμβόλια σε κοντινό χρονικό σημείο, παραμένει ως ένα βαθμό αμφίβολη.

Ασφαλείς προβλέψεις δηλαδή, αν και πότε θα διαρραγεί τελεσίδικα ο φαύλος κύκλος, στον οποίο έχουμε εκτεθεί, μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν, εκτός από τον καθησυχασμό που στηρίζουν οι διαφημίσεις των εταιρειών. Υπό το πρίσμα αυτό αποκτά διαφορετική σημασία για την κοινωνία η αποδυνάμωση αγαθών όπως της ανθρώπινης επαφής, της συντροφικότητας, του λόγου, της παιδείας, της εργασίας, της κίνησης, του πολιτισμού, της άθλησης, της ψυχαγωγίας, της θρησκευτικής λατρείας, πάντα με την επίκληση του κατεπείγοντος και του επικειμένου κινδύνου.

Στο μεταξύ, εκτός από τις ηθικού ή πολιτικού χαρακτήρα συνέπειες των πολυδιάστατων περιορισμών, το συνημμένο, διαλυτικό πλήγμα στην οικονομία και στην κοινωνία δεν θα είναι απλά ισχυρό, αλλά βαθύ, σπειροειδές, πολλαπλό και διαρκές. Σε χειρότερη μοίρα θα βρεθεί ο ανοχύρωτος, τρίτος κόσμος. Σύμφωνα με τελευταία έκθεση των Ηνωμένων Εθνών, οι άνθρωποι που αντιμετωπίζουν κίνδυνο ζωής, λόγω της κρίσης στις δυτικές οικονομίες από τα διαδοχικά κλεισίματα των αγορών, θα αυξηθούν τρομακτικά. Τα 135 εκατομμύρια των ήδη λιμοκτονούντων αναμένεται να φθάσουν τα 265, μόνο το 2021. Αυτό θα κοστίσει αμέτρητους θανάτους, θα προκαλέσει υπερμεγέθυνση των ανισοτήτων και πυροδότηση νέων, μαζικών, πληθυσμιακών μετακινήσεων προς την Ευρώπη.

Τα πράγματα λοιπόν είναι σύνθετα. Και ενώπιον της επερχόμενης δυστοπίας, δεν προκύπτει σχεδιασμός μακράς πνοής ούτε εμφανείς προθέσεις χάραξης οργανωμένου πλάνου. Προσευχόμενοι για το εμβόλιο οι κρατούντες, αρκούνται αιφνιδιασμένοι στη λήψη απαγορευτικών μέτρων, με κριτήρια οικονομικά ή λοιμωξιολογικά, μεταβάλλοντας το μείγμα αναλόγως των εξελίξεων. Το αποτέλεσμα αυτής της τακτικής είναι να σημειώνονται αστοχίες και να προκαλείται στους πολίτες απορία, σύγχυση, θυμός και διχόνοια.

Η διαχείριση ενός τέτοιου ζητήματος προφανώς δεν είναι εύκολη, ιδίως όταν λαμβάνεται υπ’ όψη σοβαρά και το κόστος των ψήφων. Αλλά η πολιτική ουδέποτε αποτέλεσε πεδίο αθωότητας ή ανέφελου περιπάτου. Τα διακυβεύματα είναι μεγάλα, πολλά και αλληλοεμπλεκόμενα. Η λέξη «μέτρο» στη γλώσσα μας (η «Μήτις»: σύμβολο της σοφίας και της φρόνησης είναι ομόρριζη), δεν υποδεικνύει μόνο τη λογική της πρόληψης. Σημαίνει και θεμέλιο ορθής κρίσης. Σημαίνει και ακριβής γνώση. Σημαίνει και τήρηση της αναλογικότητας. Σημαίνει και ρυθμίσεις εντός εύλογων ορίων. Σημαίνει και αποφυγή υπερβολών, που ενδεχομένως αποσκοπούν σε πολιτικά συγχωροχάρτια.

Υπάρχει ωστόσο η πιθανότητα, η επιστήμη να κάνει πάλι το θαύμα της. Να αποδειχθούν βάσιμα, όλα όσα διαδίδονται σχετικά με την άμεση αποτελεσματικότητα των εμβολίων. Και ταυτόχρονα οι πολίτες να σπεύσουν μαζικά, για να αποκτήσουν εμβολιαζόμενοι την πολυπόθητη ανοσία, που θα επαναφέρει σταδιακά μέσα στο 2021 (;) την κανονικότητα που ξέραμε.

Ούτως ώστε εκατομμύρια άνθρωποι να ξαναπλησιάσουν άφοβα ο ένας τον άλλο. Να επιστρέψουν όλοι στις θέσεις της εργασίας τους. Να ξαναζωντανέψουν τα πανεπιστήμια και τα σχολεία. Να απελευθερωθεί η δυνατότητα προσέλευσης στους πολιτιστικούς χώρους, στα στάδια, στους χώρους λατρείας. Να πλημμυρίσουν στα αεροδρόμια με ταξιδιώτες. Να γεμίσουν πάλι οι τουριστικοί προορισμοί. Να ξαναγίνει χωρίς καυγάδες η πορεία του Πολυτεχνείου. Με έναν παράξενο τρόπο, αυτός ο μόλις «χθεσινός» κόσμος ήδη φαντάζει τόσο μακρινός...

Μέχρις ότου, πάντως, ξεκαθαριστεί αν θα αποδειχθεί οριστικά χαμένος, ας κρατήσουμε ότι η υγεία είναι ύψιστο, κοινωνικό αγαθό και επιβεβλημένη η προστασία του. Αλλά κι ότι ο αγώνας, τον οποίο δίνουν, και θα δώσουν, με αυταπάρνηση οι γιατροί στα νοσοκομεία, δεν αποσκοπεί στον κατευνασμό του φόβου της θνητότητας ή του ψυχαναγκασμού της εμμονικής προφύλαξης από τις αρρώστιες. Γιατί τότε θα μιλάμε πλέον για ένα εργαλείο αποστασιοποίησης από την ίδια τη ζωή, ως αντιστρατευόμενο τη βαθύτερη της φύση. Η οποία υπαγορεύει την αδιάκοπη συμπόρευση με το απρόβλεπτο.