Ένας σπουδαίος άνθρωπος

"Η Ευφυΐα είναι η ικανότητα να προσαρμόζεσαι στις αλλαγές".

Αυτό είχε υποστηρίξει, ανάμεσα σε πολλά άλλα, ο περίφημος αστροφυσικός Στίβεν Χόκινγκ. Αυτή η φράση περικλείει την ιστορία της εξέλιξης του ανθρώπου σε αυτόν τον πλανήτη. Από τον Homo Erectus στον σύγχρονο "ψηφιακό" άνθρωπο. Προσαρμόστηκε στα πιο ακραία οικοσυστήματα και οικοδόμησε πολιτισμούς. Βεβαίως η ευφυΐα είναι ένα μαχαίρι που κόβει και από τις δύο πλευρές. Γιατί πίσω από την ευφυΐα παραμονεύει η αλαζονεία. Αλλά αυτό είναι μια άλλη κουβέντα. 

Ο πρωτοπόρος αυτός Βρετανός φυσικός, που συνδύαζε τη γνώση με τη βαθιά πολιτική σκέψη, έφυγε από κοντά μας προχθές έχοντας διαψεύσει τους γιατρούς κατά πολλές δεκαετίες. Βλέπετε η ασθένειά του (νόσος Λου Γκέρινγκ) εκδηλώθηκε όταν ήταν 21 ετών, φοιτητής στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Πέρα από την επιστημονική πρόοδο, τον απασχολούσαν οι κοινωνικές ανισότητες που κατά τη γνώμη του χειροτέρευαν με την πρόοδο της τεχνολογίας. Χαρακτηριστικά έλεγε: "Ο καθένας μπορεί να απολαύσει μια πολυτελή ζωή, αν η ευμάρεια που παράγεται από τις μηχανές μοιράζεται. Από την άλλη, περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να καταλήξουν άθλια φτωχοί, αν οι ιδιοκτήτες των μηχανών συνεχίσουν το λόμπι κατά της αναδιανομής του πλούτου. Μέχρι τώρα, η τάση δείχνει προς τη δεύτερη εκδοχή, με την τεχνολογία να οδηγεί σε ολοένα και αυξανόμενη ανισότητα". Στη μνήμη του, παραθέτω ένα μικρό κείμενο-αφιέρωμα του Σπύρου Μανουσέλη από την Εφημερίδα των Συντακτών.

Ο άνθρωπος που «είδε» τι υπήρχε πριν από τη Μεγάλη Εκρηξη

Ο διάσημος Βρετανός αστροφυσικός και κοσμολόγος Στίβεν Χόκινγκ υπήρξε ένας από τους διαπρεπέστερους και πιο πρωτότυπους θεωρητικούς φυσικούς από την εποχή του Αϊνστάιν. Το έργο του σχετικά με τη γένεση και τη βαθύτερη δομή του Σύμπαντος, από τη Μεγάλη Εκρηξη έως τις Μαύρες Τρύπες, έφερε επανάσταση στην επιστημονική κοινότητα, ενώ τα βιβλία του προσέλκυσαν το ενδιαφέρον αναγνωστών που δεν διέθεταν επιστημονική παιδεία.

Παράδειγμα της προκλητικής ιδιοφυΐας του ήταν η κοσμολογική θεωρία του για το τι συνέβη ή, καλύτερα, για το τι μπορεί να υπήρχε πριν από τη Μεγάλη Εκρηξη (το Big Bang), το πρωταρχικό συμβάν από το οποίο, σύμφωνα με την κρατούσα θεωρία, προέκυψε το Σύμπαν.

Ο Στίβεν Χόκινγκ υποστήριζε ότι πριν από τη Μεγάλη Εκρηξη μόνο φαινομενικά δεν υπήρχε απολύτως τίποτε, διότι στην πραγματικότητα υπήρχε ο χωροχρόνος! Ο «χωροχρόνος» είναι το μαθηματικό μοντέλο που ενώνει τον χώρο και τον χρόνο σε μία συνέχεια. Ο χωροχρόνος συνήθως ερμηνεύεται ως συνδυασμός του ευκλείδειου χώρου τριών διαστάσεων με τον χρόνο ως μια επιπρόσθετη διάσταση, οπότε προκύπτει ένα πολύπτυχο μόρφωμα τεσσάρων διαστάσεων. Η τέταρτη διάσταση, αυτή του χρόνου, είναι διαφορετική από τις άλλες τρεις που αφορούν μήκος στον ευκλείδειο χώρο.

Ο Χόκινγκ ήταν πεπεισμένος ότι ο χωροχρόνος ήταν καμπυλωμένος σε μια έξτρα διάσταση, αλλά η συγκεκριμένη κατάσταση στην οποία βρισκόταν ο χωροχρόνος πριν από τη δημιουργία του Σύμπαντος (μας) είναι κάτι που δεν μπορεί να κατανοήσει η Φυσική μας.

Η θεωρία αυτή έχει λάβει την ονομασία «πρόταση χωρίς σύνορα» και κεντρική της ιδέα είναι ότι αν προσπαθήσουμε να πάμε πίσω στον χρόνο για να δούμε τι συνέβη θα διαπιστώσουμε ότι ναι μεν ο χρόνος συρρικνώνεται συνεχώς καθώς το Σύμπαν μικραίνει συνεχώς πλησιάζοντας στο σημείο μηδέν (όταν δηλαδή συμβαίνει η Μεγάλη Εκρηξη), αλλά ο χρόνος συρρικνώνεται απεριόριστα και δεν φτάνει ποτέ σε ένα ξεκάθαρο σημείο εκκίνησης.

Αρα ενδέχεται ο χρόνος να προϋπήρχε, με κάποιο τρόπο, της Μεγάλης Εκρηξης και του Σύμπαντος (μας). Πάντως, πολύ μεγάλο θόρυβο και αναστάτωση προκάλεσε διεθνώς η δημοσίευση του τελευταίου βιβλίου του Στίβεν Χόκινγκ με τίτλο «Το Μεγαλειώδες Σχέδιο» (The Grand Design). Γιατί όμως κάποιοι επιστημονικοί και θρησκευτικοί κύκλοι φαίνεται να έχουν ενοχληθεί έντονα από τις ιδέες που εκθέτει σε αυτό ο διάσημος αστροφυσικός;

Σε αυτό το βιβλίο, απ’ ό,τι φαίνεται βρήκε την απάντηση γιατί υπάρχει το Σύμπαν και όχι Τίποτα, γράφει: «Η δημιουργία του Σύμπαντος όχι μόνο δεν ήταν ένα στατιστικά απίθανο και μη προβλέψιμο φυσικό συμβάν, η πραγμάτωση του οποίου υποτίθεται ότι προϋποθέτει και χρειάζεται την ενεργητική επέμβαση ενός Θεού, αλλά αντίθετα ήταν το αναπόφευκτο και αναγκαίο αποτέλεσμα της ύπαρξης και της δράσης των φυσικών νόμων.

»Επειδή ακριβώς υπάρχει ένας νόμος όπως αυτός της βαρύτητας, το Σύμπαν ήταν δυνατόν να δημιουργηθεί -και πράγματι δημιουργήθηκε!- από μόνο του, εκ του μηδενός. Η αυθόρμητη δημιουργία είναι ο λόγος που υπάρχει κάτι και όχι το μηδέν· ο λόγος που υπάρχει το Σύμπαν και που υπάρχουμε και εμείς».

Γιατί ένας διαπρεπής φυσικός όπως ο Στίβεν Χόκινγκ ένιωσε την ανάγκη, πολλές φορές τα τελευταία χρόνια, να μας προειδοποιήσει για τους μεγάλους κινδύνους που εγκυμονεί η συνδυασμένη τεχνολογική προσπάθεια αναπαραγωγής μέσω μηχανών του ανθρώπινου νου (Τεχνητή Νοημοσύνη) και του ανθρώπινου σώματος (Ρομποτική). «Η τεχνητή νοημοσύνη ίσως να είναι η πιο σημαντική κατάκτηση του ανθρώπου. Κρίμα που μπορεί να αποδειχτεί και η τελευταία!» δήλωσε ο επιφανής φυσικός στο BBC τα Χριστούγεννα του 2015.

Γιατί όμως η πλήρης ανάπτυξη των δυνατοτήτων και των εφαρμογών της τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να οδηγήσει στην εξάλειψη του ανθρώπινου είδους; Επειδή, όπως διατείνεται ο Χόκινγκ, «τα ανθρώπινα όντα, περιορισμένα από τους υπερβολικά αργούς ρυθμούς της βιολογικής τους εξέλιξης, δεν θα καταφέρουν να ανταγωνιστούν τις νοήμονες μηχανές».

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο μεγάλος Βρετανός φυσικός έκανε αυτήν την πεσιμιστική πρόβλεψη όταν ρωτήθηκε από τον δημοσιογράφο του BBC σχετικά με τα τεχνολογικά επιτεύγματα που του επιτρέπουν να κινείται και να επικοινωνεί με το περιβάλλον του. Βλέπετε, αρκετοί από τους τεχνολογικούς νεωτερισμούς που χρησιμοποιήθηκαν για να παρακαμφθεί η τραγική του ασθένεια βασίστηκαν στην ανάπτυξη της Τ.Ν.